Cornelis Corneliszoon 1550 - 1607

 

 

Uitvinder van de door wind aangedreven houtzaagmolen Cornelis Corneliszoon, ook wel Krelis Lootsje genoemd, werd in 1550 te Uitgeest, N-Holland geboren. Over zijn jeugd en leven als gewone man is zeer weinig bekend. In 1 van zijn octrooien omschrijft hij zichzelf als “een schamel huijsman met wijf ende kijnderen belast“. Toch betekende hij veel voor de ontwikkeling van ons land, en werd hij een grote naam in onze geschiedenis. Wat maakt hem zo groot ? Wel, als molenbouwer gaf hij met zijn uitvinding van de houtzaagmolen de aanzet tot een industriële revolutie.

Door middel van een krukas werd het draaien van de wieken omgezet in een op- en neergaande beweging, in dit geval om een grote zaag aan te drijven. Rond 1593 bouwt hij dan “het Juffertje”, een kleine houtzaagmolen op een vlot. Het voordeel hiervan was, dat de gehele molen bij verandering van de wind makkelijk “op wind” kon worden gezet. Ook werden de boomstammen per water aangevoerd en in het water opgeslagen. Deze molen werd later verkocht aan Alkmaar. Resten hiervan zijn in 2004 gevonden tijdens opgravingen bij het Noord-Hollands kanaal.

Hij krijgt hiervoor octrooi op 15-12-1593, op zijn krukas in December 1597. Naast dit had hij ook octrooi op een vitaal deel van de oliemolen, zijn zgn. “kantstenen”, hiermee werden de uitgeperste zaden tot meel vermalen. Ook molens met pompen, de voorloper van de centrifugaalpomp enz. zijn er dankzij hem. Hierdoor kon – Leeghwater – doen wat hij deed.

Zijn molen werd verbeterd tot 1 samengevoegde constructie, de zgn. “Paltrok“ houtzaagmolen. Dit type molen was van zeer groot belang voor het veel sneller bouwen van huizen en pakhuizen en schepen voor de V.O.C., de W.I.C. en de Noorse Compagnie, de Noorse Compagnie ging over de walvisvaart. Deze vooruitstrevende ontwikkeling droeg in belangrijke mate bij aan onze florerende economie, bekend als “de Gouden eeuw”. Deed men met 2 man met een “raam“ zaag, met de hand!, 1 dag over 1 plank, nu kon men er 300 per dag doen !

Scheepsbouw langs de Zaan krijgt zo een ongekende bloei en zo ontstaat hier rond 1600 het 1e industriegebied ter wereld. Toen men de uitvinding aan Amsterdam wilde verkopen kwam het houtzagergilde in opstand, daarom stonden er geen houtzaagmolens in Amsterdam. Het weinige eerbetoon wat hem ten deel viel was een straatnaam in Uitgeest en nu ook het erfgoedpark “de Hoop“, waar ze een paar van zijn molens hebben nagebouwd. Het intact houden van ons erfgoed is terecht en nobel, ja, zelfs verplicht. Hij was waarlijk een veelzijdig, groot, maar door historici vergeten mens en moet uit de vergetelheid worden gehaald! Zijn exacte sterfplaats en de datum hiervan, is vreemd genoeg onbekend, maar men gaat er algemeen van uit dat dit rond 1607 was.



Vincent de Kam.