Jan C. J. van Speyk 1802 - 1831

 

 


“De lont in het kruitvat steken”, waar komt dit gezegde toch vandaan? Hier het verhaal: van Speyk was een dromer en romanticus die als kleine jongen vaak stond te dromen bij het graf van zijn held, Admiraal de Ruyter, over heldendaden op zee. Zijn eerste 11 jaren gaan geruisloos voorbij als een gewone jongen.

Vanaf zijn 11e groeide hij op in het burgerlijk weeshuis te Amsterdam. Zijn vader was in 1806 overleden en zijn moeder in 1812. Na eerst een tijdje kleermakersleerling te zijn geweest, gaat hij op zijn 18e in dienst bij de marine. Met de marine dient hij 7 jaar in Indië, waar hij in 1823 vechtend tegen de Radja van Boni en in 1825 tijdens de Java oorlog het bevel kreeg over kanonneerboot nummer 16.

In deze jaren verwierf hij de bijnaam: “schrik van de rovers” want veel acties waren tegen (zee) rovers geweest. Toch maakt een andere gebeurtenis hem tot Nationale volksheld, namelijk zijn actie bij Antwerpen. In 1815 verenigde het (Katholieke) Zuidelijke België en de (Protestante) Noordelijke Nederlanden zich tot 1 land. Alhoewel het rijkere België de meeste kosten mocht dragen, hadden ze echter bijna geen inspraak in staatszaken. Tevens werden ze nu geregeerd door een Protestantse Koning wat veel weerzin opwekte. Dit zorgde dus voor onvrede, onvrede die leidde tot een opstand tegen dit bewind. Deze opstand begon op 25 Augustus 1830 in Brussel. Een van de meest verdedigde forten door de Nederlanders was de citadel van Antwerpen, verdedigd o.l.v. baron Chasse. Met 5000 man tegen 60.000 Franse soldaten gaf Chasse zich pas over na zware Franse bombardementen. Hierdoor werd Chasse, net als van Speyk, een Nationale held. Herovering van de Zuidelijke Gewesten was toen al niet meer mogelijk en de grote mogendheden, met name Frankrijk, hadden al laten weten dit niet te accepteren! Buitenlandse inmenging en druk aangaande binnenlandse aangelegenheden is dus ook van alle tijden. Alleen de Russen wilden helpen, dit omdat de Tsaar zijn zuster, Anna Palowna, getrouwd was met “onze” kroonprins, de latere koning Willem II.

De overwinning op de Belgen was gemakkelijk. De twee belangrijkste legers van België werden bij Hasselt en Leuven verslagen. Nu was voor de Fransen de maat vol en zij stuurden hun leger naar ons landje. Dan, op 5 Februari 1831, kwam kanonneerboot No:2 op de Schelde bij Antwerpen door een plotse windvlaag vast te liggen aan lager wal. Het was onmogelijk om los te komen of het anker uit te werpen. Antwerpse havenarbeiders herkenden het schip als de 1e en felste bestoker van Antwerpen. Talloze woedende arbeiders, gewapende burgers en vrijkorpsleden sprongen aan boord. Iemand riep: “haal die vlag naar beneden!” De 29 jarige bootcommandant, 2e luitenant ter zee van Speyk, weigert de vlag en zijn eer op te geven. “Billen weg, jongen”, krijgt de scheepsjongen te horen, en van Speyk steekt zijn sigaar in het kruitvat. Resultaat? Van Speyk en 27 van de 31 Nederlandse opvarenden dood, een totaal verwoest schip, een onbekend aantal Belgische doden en een zeer groot aangewakkerd gevoel van Nationalisme bij de Nederlanders. Speyk wist wat hij deed. Hij had al tegen zijn bemanning gezegd dat hij liever het schip zou opblazen dan zich over te geven, luid gejuich was toen zijn bijval. Ook had hij deze actie al min of meer voorspeld aan zijn nicht. Hij schreef: “intussen moet ik u zeggen, zo hoop ik te geloven, dat ik eerder mijzelf en de boot met kruit opblaas dan ooit een infame Brabander te worden of het vaartuig in te laten nemen”.

Er kwam meteen een grafmonument voor van Speyk in de nieuwe kerk te Amsterdam, naast zijn held, de Ruyter. Zijn restanten werden in Nederland op Vrijdag 4 Mei 1831 door de staat met veel pracht en praal begraven. Vanaf dat moment werd per koninklijk besluit besloten dat er altijd een marineschip zal zijn met de naam van Speyk. Ze zingen dan ook als eerbetoon bij de marine nog steeds: “het voorbeeld door van Speijk gegeven volgen wij met hart en hand” . Zelfs zijn schipsmast bestaat nog en staat bij het Koninklijk Instituut Marine. Zijn officiële monument echter is de vuurtoren van Egmond aan zee.


Vincent de Kam.